II. Bẫy thông minh trong quyết định chọn nghề
Trong câu chuyện 4*4=17, tôi đã chứng minh người thông minh có thể dễ dàng sai vào cái bẫy thông minh để ra quyết định sai lầm. Vậy trong quyết định chọn nghề, người thông minh có khả năng mắc lỗi tương tự hay không ?
Câu trả lời là có.
Người thông minh có IQ cao nên thích sử dụng đầu óc và tư duy logic. Họ là những người luôn muốn chứng tỏ mình là người biết suy nghĩ, ăn nói có lý, quyết định không dựa trên cảm tính, làm gì cũng phải có phương pháp, có cơ sở...Vì vậy khi đối mặt với quyết định chọn nghề, dễ hiểu khi người thông minh sẽ có xu hướng coi đây là một bài toán và sử dụng tư duy logic để giải nó, đặc biệt là các bạn trẻ thông minh, những người đã quá quen với việc giải toán trong trường phổ thông, và thường cũng chưa được trang bị kĩ năng để giải các bài toán khác của cuộc sống.
Và Bài toán chọn nghề dưới cái nhìn của người thông minh sẽ trở thành thế này:
Cho:
- Tập hữu hạn ngành F (loanh quanh là Sư phạm, kĩ thuật, kinh tế...), mỗi ngành F tương ứng với một số trường S (cũng loanh quanh một số trường Quốc dân, Ngoại thương, Bách khoa...)
- Bản thân có tập khả năng C, nghĩ là có đam mê P và sở thích H
- Hoàn cảnh gia đình, xã hội, cùng thực lực học tập, thi cử cung cấp thêm một số ràng buộc: Ri...Rn
Tìm: Một ngành X, thuộc trường Y, sao cho tối đa C, P, H trong khi thỏa mãn Ri..Rn
Và sau đó dựa trên các mô hình khác nhau (MBTI, phân tích SWOT, đi xem bói, hỏi ý kiến người thân...), người thông minh sẽ tìm ra một số phương án X1, X2, X3 kiểu Lựa chọn 1: ngành A - Ngoại thương. Lựa chọn 2: ngành B - Ngoại giao...
Và sau đó, người thông minh tìm cách chứng minh X1 hoặc X2, hoặc X3 là nghiệm phù hợp nhất, bằng cách biện hộ: chọn X1 thì có ưu điểm là..., nhược điểm là...Rồi người thông minh cố gắng thuyết phục mình nên chọn X1 vì X1 có tổng điểm cao nhất.
Và sau đó khi ai hỏi người thông minh bạn chọn nghề gì ?, thì người thông minh nói một cách logic rằng: tôi chọn X1 vì X1 có ưu điểm a, b, c, d...x, y, z. Và người thông minh có thể tin rằng mình đã suy nghĩ kĩ lưỡng và chọn đúng. Thậm chí anh ta còn có thể cảm thấy mình thật thông minh vì có thể lý giải thật rõ ràng về quyết định của mình hơn nhiều người khác.
Bạn có thấy mình trong quyết định này ? Hoặc biết ai đó có lối suy nghĩ tương tự ?
Bạn nghĩ anh ta có đúng không ?
Tất nhiên là anh ta đúng. Nhưng cũng giống như người thông minh trong câu chuyện 4*4=17, anh ta chỉ đúng trong phạm vi khẳng định 4*4=16. Cái đúng logic ấy không đủ để cho ra một quyết định đúng về tổng thể.
Lựa chọn nghề nghiệp theo cách nêu trên, chính là mắc phải cái bẫy của người thông minh, và theo tôi là một lý do khiến nhiều người thông minh vẫn chọn sai nghề.